Histori tradicionale: Si përdoren Bimët e Shkretëtirës në Kulturën Arabe

Shkretëtira është një nga ekosistemet më sfiduese në Tokë, megjithatë për mijëra vjet ajo ka shërbyer si burim jetik për komunitetet njerëzore që kanë mësuar të mbijetojnë në kushtet e saj të ashpra. Në kulturën arabe, bimët e shkretëtirës kanë pasur rol të dyfishtë: si burim ushqimi dhe si mjet shërimi. Tradita e përdorimit të tyre është trashëguar brez pas brezi, duke gërshetuar praktika empirike me besimin shpirtëror. Mjekësia profetike, literatura e dijetarëve arabë dhe tradita popullore përbëjnë themelet e kësaj trashëgimie. Në këtë artikull shkencor analizojmë përdorimet tradicionale të bimëve të shkretëtirës në kulturën arabe, duke i krahasuar me evidencat farmakologjike moderne.

1. Konteksti historik

Arabët para Islamit njihnin dhe përdornin bimë për trajtimin e sëmundjeve respiratore, dhimbjeve dhe plagëve. Me ardhjen e Islamit, mjekësia profetike (al-tibb al-nabawi) i dha përdorimit të bimëve një dimension të ri shpirtëror. Profeti Muhamed përmendi shpesh habba sawda (Nigella sativa) si ilaç universal [1]. Më pas, mjekët klasikë arabë si Ibn Sina, al-Razi, Ibn al-Baytar dhe të tjerë sistemuan njohuritë mbi qindra bimë, duke i integruar ato në traktatet e tyre. Veprat si Al-Qanun fi al-Tibb dhe Kitab al-Hawi u përkthyen në latinisht dhe ndikuan thellë në mjekësinë evropiane mesjetare [2,3].

2. Diversiteti biologjik i bimëve të shkretëtirës

Bimët e shkretëtirës janë kryesisht xerofite dhe halofite. Ato kanë zhvilluar mekanizma të veçantë mbijetese si reduktimi i sipërfaqes së gjetheve, prania e qimeve dhe dyllit, rrënjë të thella dhe prodhimi i metabolitëve sekondarë. Këta metabolitë përfshijnë flavonoide, alkaloide, terpenoide dhe polifenole [4]. Këto substanca i japin bimëve aktivitet antioksidues, antiinflamator dhe antimikrobial. Shembuj të shquar janë Nigella sativa, Artemisia judaica, Peganum harmala, Ziziphus spina-christi, Commiphora myrrha, Capparis spinosa dhe Moringa peregrina.

3. Përdorimet tradicionale në kulturën arabe

Në kulturën arabe, përdorimi i bimëve të shkretëtirës ka qenë i gjerë:
– Për sëmundjet respiratore: Artemisia judaica dhe Rhanterium epapposum.
– Për sistemin gastrointestinal: Capparis spinosa dhe Teucrium polium.
– Për problemet dermatologjike: Commiphora myrrha dhe Aloe vera.
– Për diabetin: Nigella sativa dhe Capparis spinosa.
– Për fertilitetin: Moringa peregrina.
– Për përdorime shpirtërore: Peganum harmala dhe frankincense. Këto praktika janë dokumentuar në dorëshkrime arabe dhe në traditën popullore. [5,6]

4. Evidencat moderne shkencore

Shkenca moderne ka verifikuar shumë nga përdorimet tradicionale: Nigella sativa ka treguar efekte imunomoduluese dhe antikancerogjene [7]. Commiphora myrrha përmban seskviterpene me aktivitet antibakterial [8]. Artemisia judaica ka veprim antiinflamator [9]. Capparis spinosa tregon efekte hipoglicemike dhe hepatoprotektive [10]. Moringa peregrina ul stresin oksidativ dhe lipidet [11]. Këto rezultate tregojnë se trashëgimia tradicionale ka bazë shkencore.

5. Sfida dhe perspektiva

Pavarësisht potencialit, ekzistojnë sfida të rëndësishme: mungesa e standardizimit të preparateve, nevoja për studime klinike dhe rreziku i mbishfrytëzimit të resurseve natyrore [12]. Perspektiva e ardhshme qëndron në bioteknologji, nutraceutikë dhe integrim të fitoterapisë tradicionale në mjekësinë moderne.

Përfundim

Bimët e shkretëtirës kanë pasur një rol qendror në kulturën arabe, duke shërbyer si mjete shëruese dhe shpirtërore. Nga periudha profetike e deri në laboratorët modernë, ato përfaqësojnë një urë mes traditës dhe shkencës. Integrimi i njohurive tradicionale me kërkimin modern ofron mundësi për zhvillimin e terapive të reja dhe të sigurta.

Referenca

1. Sahih al-Bukhari, Sahih Muslim – Hadithet mbi Nigella sativa.
2. Ahmad A, et al. Desert plants and their bioactive compounds. J Ethnopharmacol. 2020;263:113210.
3. Rahman A, et al. Traditional uses of medicinal desert plants. Saudi Pharm J. 2018;26(5):612-20.
4. Farag MA, et al. Polyphenols of desert plants. Phytochem Rev. 2021;20:671-90.
5. Asgarpanah J, et al. Alkaloids of Peganum harmala. Iran J Basic Med Sci. 2012;15(3):845-52.
6. Noumi E, et al. Traditional medicine in North Africa. J Ethnopharmacol. 2018;212:99-117.
7. Khan R, et al. Anticancer properties of Rhazya stricta. BMC Complement Altern Med. 2016;16:186.
8. Dolara P, et al. Antibacterial and antifungal activity of Commiphora myrrha. J Ethnopharmacol. 2000;71:165-72.
9. El-Ghazaly MA, et al. Anti-inflammatory effect of Artemisia judaica. Biomed Pharmacother. 2017;95:111-8.
10. Tlili N, et al. Antidiabetic activity of Capparis spinosa. Biomed Pharmacother. 2017;92:733-9.
11. Al-Owaisi M, et al. Antioxidant activity of Ziziphus and Moringa. J Food Biochem. 2019;43:e12888.
12. Heinrich M, et al. Clinical evidence of desert medicinal plants. Front Pharmacol. 2021;12:661290.

Wild Arabic Herbs